ဒီမိုကေရစီအေၾကာင္း အနည္းငယ္မွ် ေဖာ္ျပခ်င္သည္။ အရပ္ဖက္စကားျဖင့္ ဖြင့္ဆိုရလွ်င္ ဒီမိုကေရစီ ဆိုသည္မွာ လူအခ်င္းခ်င္း တန္းတူညီမွ်စြာ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေနထိုင္ ေျပာဆို ျပဴမူႏိုုင္ၾကသည္ ဆိုသည့္ လူအမ်ား၏ ယံုၾကည္အားထား က်င့္သံုးရာမူ ျဖစ္သည္။
ဒီမိုကေရစီ ရွိသျဖင့္ လူတို႔သည္ အမ်ားႏွင့္တန္းတူ လြတ္လပ္စြာ သြားလာေနထိုင္ႏိုင္သည္။ ေျပာဆို ေဆြးေႏြးႏိုင္သည္။ စာေပေရးသား ထုတ္ေဝႏိုင္သည္။ ေဟာေျပာပို႔ခ် စည္းရံုးႏိုင္သည္။ စီးပြားရွာႏိုင္ သည္။ ဘာသာတရား အားထုတ္ႏိုင္သည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့စရိုက္ကို ထိန္းသိမ္းျပန္႔ပြားေအာင္ လုပ္ ႏိုင္သည္။ ေမြးရာပါ အခြင့္အေရးမ်ား ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ ရွိသည္။ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား ခံစားပိုင္ခြင့္ ရွိသည္။ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈကို ခံစားပိုင္ခြင့္ ရွိသည္။
ႏိုင္ငံေရးစကားျဖင့္ ေျပာဆိုရလွ်င္ ဒီမိုကေရစီ ဆိုသည္မွာ ျပည္သူတို႔၏ ယံုၾကည္အားထား က်င့္သံုးရာ မူကို အေျခခံသည့္ အစိုးရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ျဖစ္သည္။ ထိုအစိုးရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ်ား၌ ျပည္သူလူထု အမ်ားစုက ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမွာက္ထားသည့္ ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္မ်ား ပါဝင္ေနရသည္။ သို႔မဟုတ္ လည္း ျပည္သူမ်ားက တိုက္ရိုက္ ပါဝင္ေနရသည္။
ဒီမိုကေရစီသည္ လူအမ်ားစု၏ သေဘာတူညီမႈ ရွိေနေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္လည္း ျဖစ္သည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ ခံရသူတို႔၏ သေဘာတူညီမႈအရ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ထားသူတို႔က ကိုယ္စားအုပ္ခ်ဳပ္ေပးရသည္။ ကိုယ္စားျပဳ အစိုးရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ဟုလည္းေခၚသည္။
လူထုက တင္ေျမွာက္ထားေသာ အစိုးရျဖစ္သျဖင့္ လူထုအက်ဳိးစီးပြားကို မလုပ္ေပးႏိုင္ေသာ အစိုးရ ျဖစ္သြားလွ်င္ လူထုက ျဖဳတ္ခ်ပိုင္ခြင့္ ရွိသည္။
ဒီမိုကေရစီစနစ္တြင္ အစိုးရက အုပ္ခ်ဳပ္ခံျပည္သူအားလံုးတို႔၏ လူ႔အခြင့္အေရးကို အျပည့္အဝ ေလးစား လိုက္နာရံုသာမက ေခတ္ကာလ အေျခအေနအလိုက္ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကို ေကာင္းသထက္ ေကာင္း ေအာင္ ထိန္းသိမ္းေပးရသည့္တာဝန္ရွိသည္။ ထိုတာဝန္ကို မထမ္းေဆာင္ႏိုင္ေသာ အစိုးရသည္ ခ်က္ခ်င္းပင္ ႏႈတ္ထြက္ေပးရသည္။
ဒီမိုကေရစီ၏ ေနာက္ထပ္ေကာင္းကြက္တခုမွာ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈ (Rule of law) ရွိေနျခင္း ျဖစ္သည္။ အစိုးရႏွင့္တကြ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္တို႔က ႏိုင္ငံအတြင္း တစကၠန္႔မလပ္ တရားဥပေဒ စိုးမိုးေနေအာင္ အျပည့္အဝ ထိန္းသိမ္းေပးရန္ တာဝန္ရွိသည္။ ထိုသုိ႔ျဖစ္ေနေအာင္လည္း လူထုက ေထာက္ခံ အတည္ျပဳထားေသာ ခိုင္မာသည့္ ႏိုင္ငံဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒကို လက္ေတြ႔ အသံုးခ်ႏိုင္ ခြင့္က ရွိေနရသည္။
“တရားဥပေဒ အထက္တြင္ မည္သူမွ် မရွိ” ဆိုသည္မွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အမွန္တကယ္ ထြန္းကားေသာ ႏိုင္ငံတို႔တြင္သာ ရွိသည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ခံ ျပည္သူတို႔အတြက္ အလြန္ အားထားရသည့္ အကာအကြယ္ ျဖစ္သည္။
ျပည္သူတို႔သည္ ႏိုင္ငံဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ ေဘာင္အတြင္း၌ လြတ္လပ္စြာ ေနႏိုင္ၾကသည္။ ထိုေဘာင္အတြင္း ရွိေနသမွ် ကာလပတ္လံုး မည္သည့္အာဏာပိုင္ အဖြဲ႔အစည္းကမွ် တရားလက္လြတ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေစခိုင္း၍ မရႏိုင္။ ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္၍ မရႏိုင္။ တရားမဲ့ ျပဳက်င့္သူမွန္သမွ် တရားဥပေဒက မ်က္ကြယ္ျပဳရိုး မရွိ။ ႏိုင္ငံ့အႀကီးအကဲ ေခါင္းေဆာင္မွအစ မည္သူမဆို ႏိုင္ငံဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒကို ေဖာက္ဖ်က္ မရႏိုင္ေလာက္ေအာင္ တရားဥပေဒ စိုးမိုးသည္မွာ ဒီမိုကေရစီေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
တရားသူႀကီးမ်ားသည္ မည္သူ႔မ်က္ႏွာမွ် မၾကည့္ပဲ လြတ္လပ္စြာ တရားစီရင္ႏိုင္ၾကသည္။ သူတို႔၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားအတြက္ အလုပ္ရာထူးမ်ားကို ထိခိုက္ေစျခင္းမရွိပဲ အာမခံထားသည္။ တရားသူႀကီး ခ်ဳပ္၊ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၊ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ အစရွိသည့္ တရားဥပေဒေရးရာတြင္ အျမင့္ဆံုးသူတို႔အား မည္သူကပင္ခန္႔ခန္႔၊ ျပည္သူတို႔ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ထားသည့္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ (ပါလီမန္)က သေဘာတူမွ အတည္ျဖစ္သည္။ တနည္းအားျဖင့္ ျပည္သူတို႔၏ သေဘာတူညီမႈျဖင့္ တရားမွ်တစြာ စီရင္ႏိုင္ေအာင္ ဖန္တီးထားျခင္း ျဖစ္သည္။
ႏိုင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ သံုးရပ္ျဖစ္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရးႏွင့္ တရားစီရင္ေရးတို႔တြင္ မည္သည့္က႑မဆို ဒီမိုကေရစီ မူေဘာင္ႏွင့္ အနည္းငယ္မွ်ပင္ မလြတ္ကင္းေစပဲ ရွိေနေစရသည္။ ထိုအာဏာသံုးရပ္အျပင္ စတုတၳမ႑ိဳင္ဟု တင္စားရသည့္ မီဒီယာကိုလည္း လြတ္လပ္ခြင့္ အျပည့္အဝ ေပးထားသည္။
လက္ရွိ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ မည္သည့္ေနရာကို မည္သည့္အခ်ိန္ၾကည့္ၾကည့္ ဤသို႔ေသာ ဒီမိုကေရစီကို တည္ေဆာက္ေပးေနသည့္ အစပ်ဳိး လုပ္ငန္းမ်ားကိုပင္ မေတြ႔ရႏိုင္ေသးပဲ ျဖစ္ေနသည္။
လြတ္လပ္၍ သမာသမတ္ ရွိေသာ ၁၉၉ဝ ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲကို က်င္းပခဲ့ၿပီးေနာက္ပိုင္း ႏွစ္ေပါင္း (၂ဝ)အတြင္း နအဖ အာဏာပိုင္တို႔ လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည့္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အဓိကလုပ္ငန္းစဥ္မ်ားမွ အေရးပါသည့္ ေအာက္ပါ (၅)ခ်က္ကို ၾကည့္ပါ။
- ၁၉၉ဝ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ျပည္သူတို႔က ဒီမိုကေရစီ နည္းလမ္းက်စြာ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ ထားေသာ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားက ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ (ပါလီမန္)ကို ေခၚယူ၍ အစိုးရ မဖြဲ႔စည္းႏိုင္ေအာင္ နည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ ပိတ္ဆို႔ထားသည္။
- အဆိုပါ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားအား ႏိုင္ငံေရး လုပ္ေဆာင္ခြင့္မ်ားကို တင္းၾကပ္စြာ ၿဖိဳခြဲ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားသည္။
- အဆိုပါ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို မပါဝင္ေစပဲ ႏိုင္ငံဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ မူၾကမ္းကို (၁၄)ႏွစ္ၾကာေအာင္ နအဖက သူတို႔စိတ္ႀကိဳက္ အတင္းအဓမၼ ေရးဆြဲေနခဲ့သည္။
- ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္တြင္ မသမာေသာ နည္းလမ္းေပါင္းစံုျဖင့္ ႏိုင္ငံလံုးကြၽတ္ ဆႏၵခံယူပြဲ က်င္းပကာ အဆိုပါ အေျခခံ ဥပေဒမူၾကမ္းကို ျပည္သူတို႔အား အတင္းအဓမၼ ေထာက္ခံေစခဲ့သည္။
- လူထုက ေထာက္ခံသည္ဟု နအဖက တဖက္သပ္ ေၾကညာထားသည့္ ႏိုင္ငံဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒျဖင့္ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္၌ (ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား) ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပ၍ လႊတ္ေတာ္ေခၚယူကာ အစိုးရဖြဲ႔မည္၊ စစ္အစိုးရက အရပ္ဖက္သို႔ အာဏာလႊဲ ေျပာင္းေပးမည္ဟု နအဖကပင္ ေၾကညာထားသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဒီမိုကေရစီကို ေဖာ္ေဆာင္ပါမည္ဟု ဗိုလ္ခ်ဳပ္မႉးႀကီး သန္းေရႊက ကမာၻသိ ေၾကညာ ေနေသာ္လည္း သူဦးေဆာင္ေသာ နအဖ စစ္အစိုးရမွ လက္ေတြ႔ လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္မ်ားမွာ ဒီမိုကေရစီ၏ အေျခခံမူမ်ားႏွင့္ လံုးလံုးကြဲျပားလ်က္ ရွိေနသည္ကို ေတြ႔ရသည္။
လြင္ေအာင္စိုး
